Aşı ile korunulabilen bulaşıcı hastalıklara karşı aşılama yapmak, Birinci Basamakta sunulan koruyucu sağlık hizmetlerindendir. Amaç, belirli bulaşıcı hastalıklara karşı bireyleri ve toplumu korumaktır. Bu faaliyetin örgütlenebilmesi için aşılama çalışmalarının her aşamasında belirli kurallara uyulması ve ekip halinde çalışılması zorunludur.
Aşılama faaliyeti için yapılması gerekenler şöyle sıralanabilir :
1. Aşı sağlanması,
2. Aşı uygulaması,
3. Bildirim.
1. AÅžI SAÄžLANMASI
1.1. Aşı Gereksiniminin Belirlenmesi ve İstekte Bulunma :
Sağlık Ocakları gereksinimleri olan aşıları, Sağlık Grup Başkanlıkları aracılığı ile Sağlık Müdürlüğünden sağlamaktadırlar. Bunun için Sağlık Grup Başkanlığından “aşı isteğinde†bulunulması gereklidir.
Aşı gereksinimi, Form 013’ün arka yüzündeki “Aşıların ve Serumların Tüketim, Stok ve İhtiyaç Durumu†tablosunun (H) sütununda belirtilecektir. Bunun hesaplanmasına ilişkin formül formda bulunmaktadır. Aşı sağlanmasında kural olarak bu prosedüre uyulmalıdır. Aşılar yeterli hacimde bir nakil kabı ile en kısa sürede Ocağa nakledilmeli ve buzdolabına yerleştirilirken kontrol edilmelidir.
1.2. Aşıların Sağlık Ocağına Getirilmesi ve Saklanması :
Aşılar Sağlık Ocaklarına “soğuk zincir†ile ulaştırılmaktadır. Sağlık Ocağında da buzdolabında, uygun bölümlerde saklanırlar. Güvenliğin sağlanabilmesi için, buzdolabı üzerinde bir ısı kontrol çizelgesi bulundurulmalı ve görevli personel bu çizelgeyi her gün doldurmalı, aşı çalışmalarından sorumlu hekim de kontrol etmelidir.
2. AÅžI UYGULAMASI
Aşının uygulanması ile kayıtların tutulması işleri, aynı anda yapılmalıdır. Aşılama ilkesel olarak, başvuru üzerine değil, iradi olarak yürütülen bir çalışmadır. Yani aşılanacak bireyler Sağlık Ocağı tarafından belirlenir ve aşılama yapılır. Bu nedenle aşı uygulaması öncesinde bir ön çalışma yapılması gereklidir.
* Sağlık kurumuna herhangi bir nedenle başvuran her bebek, çocuk ve gebenin aşılama durumu kontrol edilmeli, aşı takvimine göre aşılanması gerekenler ve eksik aşılılar tespit edilip, aşılamak için her fırsat değerlendirilmelidir.
* Bir daha gelemeyecek ise bir bebek, çocuk yada gebe için bir ampul yada şişe açılmalıdır.
* Aşı Uygulamalarından önce aşı üzerindeki etiketi ve son kullanma tarihi kontrol edilmeli, etiketi olmayan ya da son kullanma tarihi geçmiş aşılar ve enjektörler kullanılmamalıdır.
* İlk olarak miadı önce dolacaklar kullanılmalıdır. (Son kullanma tarihi en yakın olan aşı ilk önce kullanılmalıdır)
* Açılan aşı şişelerine açılış tarihi ve saati yazılmalıdır.
* Her aşı için ayrı ve steril bir enjektör kullanılmalıdır.
* Birden fazla aşı aynı anda yapılabilir. Bu durumda ayrı ayrı enjektörler ile farklı extremitelerden uygulama yapılmalıdır.
* Aşılar aynı gün yapılamıyor ise takvimimizde yer alan iki canlı aşı arasında süre bırakmadan asılar uygulanabilir.
* Ailelere bir sonraki aşı için gelmeleri gereken zaman ve uygulanan aşının gerekliliği ile yan etkileri hakkında bilgi verilerek, mutlaka aşı kartı verilmelidir.
* Ağızdan polio aşısı verildikten sonra, emzirme konusunda herhangi bir sınırlama yapmaya gerek yoktur.
2.1.Aşılanacakların Belirlenmesi :
Ebelerin başlıca çalışmaları, mahalle gezileri ve ev ziyaretleridir. Ebeler, bu görevi yerine getirmek üzere eğitim almışlar ve Sağlık Ocaklarında istihdam edilmişlerdir. Ebe ev ziyaretlerine çıkarken, yanında mutlaka boş 012/A formu ve Aşı Kartı bulundurmalıdır. Ziyaretleri sırasında tesbit ettiği bebekleri bu forma işlemeli ve hemen Aşı Kartı üzerine randevu tarihini yazarak aileye vermelidir.
Form 012/A’ya;
*Yeni doÄŸmuÅŸ olan,
*Çeşitli nedenlerle daha önce tesbiti yapılamamış olan,
*Ocak bölgesine yeni gelen 0 – 59 aylık çocuklar kaydedilir.
Bu tesbitler Sağlık Ocağına başvuru sırasında da yapılabilir. Bu nedenle Sağlık Ocağına çeşitli nedenlerle başvuran her çocuğun aşıdan sorumlu personel tarafından görülmesi ve kayıt yapılmamış ise bu işlemin yapılması gerekir. Sağlık Ocaklarında böyle bir çalışma tarzı için gerekli düzenleme Sorumlu Hekim tarafından yapılmalıdır.
2.2.Takip :
Ev ziyaretinden dönen ebenin yapması gereken en önemli görevlerden biri, Form 012/A’ların taranması ve daha önce randevu verilen çocukların aşıya getirilip, getirilmediklerinin izlenmesidir. Vakti geldiği halde aşıya getirilmeyen çocukları telefon vb. Araçlarla Sağlık Ocağına çağırmalı, gerekirse ertesi gün ev ziyaretinde bu çocuklara gitmelidir.
3. BÄ°LDÄ°RÄ°M
Aşılama faaliyeti içinde, aşı uygulaması kadar, uygulama sonuçlarının bildirimi de önemlidir. Sonuçlar her ay sonunda Form 012/A ve Form 012/B’lerden yararlanılarak hesaplanır Form 013 ve Aşı Sonuçları Çizelgesine işlenerek Sağlık Grup Başkanlığına gönderilir.
Bildirim, aynı zamanda bir özdenetimdir. Bu nedenle, bildirim öncelikle Sağlık Ocağı içinde gerçekleştirilmelidir. Önce her ebe, kendi bölgesi için bir müsveddeye Form 013’ün ön yüzünü doldurmalıdır. Aşılamadan Sorumlu Hekim, her ebe bölgesi için ayrı ayrı doldurulan bu formları kontrol etmelidir. Form üzerinde, ebe bölgesindeki ETF’de belirlenen bebek sayısı ile yapılan aşı sayısı karşılaştırılarak ebenin çalışması değerlendirilebilir. Ebelerin çalışmalarının toplamı da Sağlık Ocağı çalışmasını oluşturacaktır.
Formun arka yüzü Aşılamadan Sorumlu Personel tarafından doldurulmalı ve Aşılamadan Sorumlu Hekim tarafından kontrol edilmelidir. Daha önce de belirtildiği gibi, bir sonraki ay alınacak aşı miktarında bu yüzde yapılan hesaplar esas alınacaktır.
BEÅž YAÅž ÃœZERÄ° NÃœFUSUN AÅžILANMASI
Sağlık Bakanlığı tarafından 60 ay üzerindeki çocukların kaydedilmeleri için Form 012/B geliştirilmiştir. Bu forma esas olarak Form 012/A’da kayıtlı olup, 59.cu ayını tamamlamış olan çocukların aktarılması ve ileride bu form üzerinden aşılama çalışmalarının yürütülmesi amaçlanmıştır. Ancak gerek ülkemizde nüfus hareketliliğinin oldukça yüksek olması, gerekse kentsel yaşam koşullarının olumsuzlukları nedeniyle böyle bir takip mümkün olamamakta, Sağlık Ocaklarımızda bu şekilde çalışılmamaktadır. Bu nedenle okul çağındaki çocukların aşıları ile gebe ve gebe olmayan kadınlar ile erkeklere yapılan tetanoz aşıları, PPD/BCG ile DT aşıları Form 012/B ye (bazı bölgelerde gebe tetanoz için Form 012/C geliştirilmiştir) işlenir.
Okul aşılamalarında yöntem olarak, Sağlık Ocağı bölgesindeki okullarda bulunan öğrenciler, aşı takvimine göre, belirli dönemlerde aşılanması yaygınlaşmıştır. Aşı gereksinimi öğrenci sayısına göre saptanmaktadır.
Sağlık Ocağı bölgesinin sosyoekonomik durumu, kaba doğum hızı, doğumların evde ya da hastanede yapılması gibi kriterlere göre tanımlanan risk temel alınarak kadınlara yapılan tetanoz aşılamasında iki farklı yol izlenmektedir. Riskli bölgelerde 15 – 49 yaş kadınların gebe olup olmadıklarına bakılmaksızın takvime göre tetanoz aşılaması yapılmakta, risksiz bölgelerde ise yalnız gebeler aşılanmaktadır.
Ä°LGÄ°LÄ° FORMLAR
FORM 012/A 0-4 Yaş Aşı Kayıt Fişi
1. Bu form, her ebe tarafından kendi bölgesi için doldurulur.
2. Forma; Yeni doÄŸan—Tesbit edilen— Ocak bölgesine gelen 0 – 59 aylık çocuklar
kaydedilir.
3. Her sokak için ayrı bir form doldurulur.
4. Bölge Dışı yapılan aşılar için ayrı bir form (Form 012/A-Bölge Dışı) düzenlenir.
5. Forma kaydedilen her çocuk için, aynı anda AŞI KARTI hazırlanır (aşı kartı numarası ile,
Form 012/A sıra numarası aynı olmalıdır) ve ilk aşı randevusu yazılarak aileye verilir.
6. Aşılama tarihleri gün/ay/yıl olarak kaydedilmelidir. Kesinlikle (+) ya da YAPILDI gibi
ibareler kullanılmamalıdır.
7.Aşılar, ebe tarafından Bebek ve Çocuk İzleme Fişleri’ne aktarılır.
8.Eğer aşı diğer sağlık kurumları ya da özel hekimler tarafından yapılmışsa, bu formda nerede
yapıldığı belirtilerek kaydedilir.
9. Düşünceler bölümüne;
*Tam aşılı,
*Eksik aşılı,
*Aşısız,
*Misafir
*Göçer işçi,
*Çocukluktan çıktı,
*Özel hekim aşılamış,
*…. Sağlık kurumu aşılamış,
*Öldü,
*Kızamık çıkartmış gibi notlar yazılır.
10.Ölen veya göç eden çocukların yazılı olduğu satırın üzeri, bilgiler okunabilecek şekilde
çizilir.
11.Formlar ebe çantasında değil, aşı yapılan yerde bulundurulur.
12.Aşılar için bu form dışında kayıt tutulmamalıdır.
13 Her yıl (ay veya yaş) için farklı renk kalem kullanılması bir kolaylıktır.
14.Bir çocuğun birden fazla kaydedilmemiş olmasına dikkat edilmelidir.
15.Mahalle gezisine çıkan ebe, yanına boş form ve aşı kartı almalıdır.
16. Bölge dışı yapılan aşılar, çocuğun bağlı olduğu Sağlık Ocağına bildirilmelidir.
GÖREV DAĞILIMI
Aşılamadan Sorumlu Personel
Her Gün :
* Buzdolabının ısısını kontrol eder ve buzdolabı üzerinde asılı olan çizelgeye işler.
*Sağlık Ocağına çeşitli nedenlerle başvuran her çocuğu görür ve Form 012/A’ya kayıt
yapılmamışsa kaydını yaparak, aşı kartını doldurur. Randevusunu ailesine verir.
*Form 012/A ve Form 012/B’lerin aşı yapılan yerde ve düzenli bulundurulmasını sağlar.
Aylık Çalışma :
*Form 013’ün arka yüzündeki aşı durumu bölümünü doldurur.
* Form 013 ile aylık aşı gereksinimini, yeterli büyüklükteki bir aşı nakil kabıyla Grup
Başkanlığından sağlar ve en kısa sürede Ocağa getirir.
*Aşıları buzdolabına yerleştirirken, flakon içinde partikül olup olmadığını, son kullanma
tarihini kontrol eder.
Aşılamadan Sorumlu Hekim
Her Gün :
* Buzdolabı ısınının kontrol edilmesini denetler.
*Ebeler ev ziyaretinden döndüklerinde Form 012/A’ya yeni tesbit ettikleri çocukları işleyip
iÅŸlemediklerini kontrol eder.
*Aşılamadan sorumlu personelin Sağlık Ocağına çeşitli nedenlerle başvuran her çocuğu
görmesi ve Form 012/A’ya kayıt yapılmamışsa bu işlemi yaparak, aşı kartını doldurmasını
ve randevusunu ailesine vermesini denetler.
Aylık Çalışma :
*Form 012/A’ları kontrol ederek, vakti geldiği halde aşılanmamış olan çocuk olup olmadığını
kontrol eder.
*Her ebenin kendi bölgesi için doldurduğu Form 013 ön yüzleri kontrol eder ve birleştirir.
*Aşılamadan Sorumlu Personelin doldurduğu arka yüz ile birlikte Sağlık Ocağının Form
013’ünü oluşturur.
*Aşıdan sorumlu personelin Form 013 ile aylık aşı gereksinimini Grup Başkanlığından
sağlamasını denetler.
Ebe
Her Gün :
*Ev ziyaretleri sırasında tesbit ettiği bebekleri Form 012/A’ya işler ve hemen Aşı Kartı
üzerine randevu tarihini yazarak aileye verir.
*Ev ziyaretinden döndüğünde Form 012/A’ları tarar ve daha önce randevu verilen çocukların
aşıya getirilip, getirilmediklerini izler. Vakti geldiği halde aşıya getirilmeyen çocukları
telefon vb. araçlarla Sağlık Ocağına çağırır, gerekirse ertesi gün ev ziyaretinde bu çocuklara
gider.
Aylık Çalışma :
* Kendi bölgesi için Form 013’ün ön yüzünü doldurur.
Sorumlu Hekim
*Sağlık Ocağına çeşitli nedenlerle başvuran her çocuğun aşıdan sorumlu personel tarafından
görülmesini sağlayacak bir çalışma düzeni sağlar.
* Ebelerin her gün düzenli olarak mahalle gezilerine çıkmalarını denetler.
*Aşılamadan Sorumlu Hekim tarafından doldurulan Form 013’ü kontrol ederek Sağlık Grup Başkanlığı’na gönderir.
DENETÄ°M
Mutlaka Olması Gerekenler :
*Aşı gereksinimi, Form 013’ün arka yüzündeki, “Aşıların ve Serumların Tüketim, Stok ve
İhtiyaç Durumu†tablosunun (H) sütununda belirtiliyor mu?
*Sağlık Ocağında aşılar buzdolabında, uygun bölümlerde saklanıyor mu? Aşıların
korunabilmesi için, buzdolabı üzerinde bir ısı kontrol çizelgesi bulunduruluyor ve görevli
personel bu çizelgeyi her gün dolduruyor mu?
* Her ebe kendi bölgesi için her sokağa ayrı bir Form 012/A kaydı tutuyor mu?
*Form 012/A’lar Aşı Odasında bulunduruluyor mu?
* Form 012/A’ya; yeni doğmuş olan, çeşitli nedenlerle daha önce tesbiti yapılamamış olan,
ocak bölgesine yeni gelen 0 – 59 aylık çocuklar düzenli olarak kaydediliyor mu?
*Form 012/A’ya kaydedilen her çocuk için, aynı anda AŞI KARTI hazırlanıp (aşı kartı
numarası ile, Form 012/A sıra numarası aynı olmalıdır) ilk aşı randevusu yazılarak ailesine
veriliyor mu?
* Aşılama tarihleri gün/ay/yıl olarak kaydediliyor mu? (Kesinlikle (+) ya da YAPILDI gibi
ibareler kullanılmamalıdır.)
*Diğer sağlık kurumları ya da özel hekimler tarafından aşı yapılmışsa, bu durum Form
012/A’da nerede yapıldığı belirtilerek kaydediliyor mu?
*Form 012/A’lar aşı izleminde kullanılıyor mu? (Zamanı geldiği halde aşılanmamış kayıtlı
bebek var mı?)
*Form 012/A’nın Düşünceler bölümüne; Tam aşılı, Eksik aşılı, Aşısız, Misafir, Göçer işçi,
Çocukluktan çıktı, Özel hekim aşılamış, …. Sağlık kurumu aşılamış, Öldü, Kızamık
çıkartmış gibi notlar yazılı mı?
*Form 012/A’da ölen veya göç eden çocukların yazılı olduğu satırın üzeri, bilgiler
okunabilecek şekilde çiziliyor mu?
*Aşılar için Form 012/A dışında bir kayıt (defter vb) tutuluyor mu?
*Ebeler geziye çıkarken yanlarına boş Form 012/A ve Aşı Kartı alıyorlar mı?
*Yapılan aşılar Bebek ve Çocuk İzlem Fişlerine işleniyor mu?
*Bölge Dışı yapılan aşılar için ayrı bir form (Form 012/A-Bölge Dışı) düzenleniyor mu?
*Form 013 ile Form 012/A ve B’ler arasında tutarsızlık var mı?
*Form 013 her ayın ilk haftası içinde Grup Başkanlığına gönderiliyor mu?
Dikkatle denetlenmelidir…
AÅžI ORANLARININ YÃœKSELTÄ°LMESÄ°
Bazı bulaşıcı hastalıkların sık görüldüğü yaş gruplarının ya da toplumun % 85’inin bağışıklanması halinde, bu bulaşıcı hastalıkların salgınlar oluşturamayacağı kabul edilmektedir.
Aşı Oranı; Hedef nüfus içinde aşılanmış olanların oranıdır. BCG, DBT, OPV, HepatitB ve Kızamık için hedef nüfus 1 yaş altı çocuklardır. Tetanos toksoidi (TT) için hedef nüfus, Özellikle hamile kadınlar olmak üzere doğurganlık çağındaki tüm kadınlardır. Yüksek aşı oranlarını elde edebilmenin iyi bir yolu yıllık hedefleri saptamaktır. Ulaşılabilen yüksek oranlar korunmalıdır. Ancak oranların artırılmasını engelleyen bir çok problemler vardır. Bunları dört kategoride toplayabiliriz;
1. Aşıya devamsızlık: Sonraki aşılamalara gelmeyen çocuk ve kadınlar.
Aşı Devamsızlık Oranları
DBT 1 Aşı oranı – DBT 3 Aşı oranı
DBT Devamsızlık Oranı = ————————————————————- X 100
DBT 1 Aşı oranı
DBT 1 Aşı oranı – Kızamık Aşı oranı
Kızamık Devamsızlık Oranı = ———————————————————— X 100
DBT 1 Aşı oranı
BCG Aşı oranı – Kızamık Aşı oranı
Toplam Devamsızlık Oranı = —————————————————— X 100
BCG Aşı oranı
TT 1 Aşı oranı – TT 2 Aşı oranı
TT Devamsızlık Oranı = —————————————————— X 100
TT 1 Aşı oranı
2. Hiç aşılanmayanlar: Sağlık Hizmetlerini hiç kullanmayan kadınlar ve çocuklar. (Coğrafi engellerle ulaşılamama dışındaki nedenlerden)
3. Coğrafi nedenlerden ulaşılamama: İnsanların sağlık hizmetlerinin verildiği yerlere uzak oturmaları ve bu yüzden sağlık hizmetlerinde yararlanamamaları
4. Kaçırılmış fırsatlar: Aşıya ihtiyacı olan ve sağlık ocağına gelen veya gezici hizmet sırasında karşılaşılan ama sağlık ocağı personeli tarafından aşılanmayan kadın ve çocuklar. 45 ülkede yürütülen 79 kaçırılmış fırsat çalışmasında, kaçırılmış fırsatların en önemli nedenleri olarak;
* Uygun olan bir çocuk için tüm aşıların aynı anda uygulanmasındaki ihmal,
* Bağışıklama için yanlış kontrendikasyonlar
* Sağlık Personelinin aşı zayisini önlemek amacıyla, az sayıda kişi için çok dozluk bir aşı şişesini açmaması,
* Aşı olmaması gibi lojistik problemler. kötü organizasyon ve hizmetin uygun olmayan zamanlarda verilmesi.
Kaçırılmış fırsatları azaltmak için, kadınlara ve çocuklara tüm sağlık kurumlarında uygun aşılama takvimi ile mümkün olduğunca sık aşılama hizmeti verilmelidir. Hedef yaş grubundaki tüm çocukların aşılanma durumları rutin olarak sorgulanmaları ve her fırsatta aşılanmaları sağlanmalıdır. Bir daha gelmeyecek ise bir bebek, çocuk yada gebe için bir ampul yada şişe açılmalıdır.
HAZIRLAYAN:İntern.Dr.Kaan KARAGÖZOĞLU
Aşıya Devamsızlık (Kayıt, Yönetim, Değerlendirme)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder