A)Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi:
-Hücre zarlarında reseptörler vardır kimyasal maddeleri algılar.
-Uyarılar kamçılara ya da sillere iletilerek bakterinin hareketi sağlanır.
-Amip,öglena,terliksi hayvanların sitoplazmalarında bulunan sinir telcikleriyle sinirsel denetim gerçekleşir.
-Alınan uyartılar sinir telciklerinde değerlendirilir.
-Hücre tepki verir.Ve yer değiştirir.Buna taksi denir
B)Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi
-Uyartıları alan reseptör hücre
-Sinyalleri ileten sinir hücresi
-Tepkiyi oluşturan efektör hücredir.
-Hidra’da sinir ağı vardır.
-İletim yavaştır.
-Yassı solucanlarda ganglion ve sinir uzantılarından oluşan ip merdiveni sinir sistemi vardır.
C)Omurgalı Hayvanlarda Sinir Sistemi
-Uyarıları almaya yarayan reseptörler aldıkları uyartıları impulslar halinde merkezi sinir sistemine iletir.
-Uyarıları alan efektör organ da tepkiyi gösterir.
-Beyinciğin büyüklüğü kas faaliyetliriyle doğru orantılıdır.
D)Sinir Hücresi Ve Çeşitleri
-Sinir sistemi nöronlardan oluşur.
-Nöronlar çok küçük veya çok büyük olabilirler.
-Hücre Gövdesi;
-Çekirdek, bol mitokondri, ribozom, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum, gibi yapıların bulunduğu sitoplazmalara nöroplazma denir.
-Nöroplazma içinde nörofibril lifler ve nissel tanecikleri vardır.
-Dentritler;
-Görevleri;diğer hücrelerden aldıkları uyartıları hücre gövdesine iletmektir.
-Akson;
-Görevi;hücre gövdesinden aldığı uyartıları diğer sinir hücrelerinin dentritlerine veya efektör organlarına iletmektir.
-Aksonların içinde nörofibriller ve mitokondrinin bulunduğu yarı sıvı madde vardır.
-Nöronlar görev ve işleyişine göre üç çeşittir;
*Duyu Nöronları;Uyartıları ilgili merkezlere taşıyan miyelinli nöronlardır.
*Motor Nöronlar;Uyartılara karşı hazırlanan tepkileri efektör organa taşıyan nöronlardır.
*Ara Nöronlar;Diğer iki çeşit nöron arasındaki bağlantıyı kurar.
-Beyin, omurilik ve iskelet kası sinirlerinin aksonları üstünde miyelin kılıf vardır.
-Böylece miyelinli nöronlarda impuls iletimi oldukça hızlıdır.
-Miyelinli nöronların miyelin kılıfı üstünde schwan kını bulunur.Schwan kını nöronların beslenmesini ve onarılmasını sağlar.
-Olgunlaşmış nöronlar mitoz bölünme özelliğini kaybettiklerinden dolayı yenilenemez.
1. Tek Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinden çıkar ve bir uzantısı bulunur.
2. İki Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinin iki yanında iki uzantısı olan nöronlardır.
3. Çok Kutuplu Nöronlar; hücre gövdesinde çok sayıda uzantısı bulunan nöronlardır.
-Bir nöronun aksonuyla diğer bir nöronun dentritinin karşılaştığı yere sinaps denir.
-İmpulslar, sinaps üzerinden dentritten aksona doğru tek yönlü geçer.
E)Ä°mpuls OluÅŸumu Ve Ä°letimi:
-Organizmanın içi ve dış çevresindeki değişikliklere uyartı denir.
-Uyartının canlıda yarattığı elektro kimyasal değişime de impuls denir.
-İmpulslar, aktif taşımayla iyon alış verişi sırasında gerçekleşen elektriksel yük değişimi şeklinde iletilir
-Nöronu uyarabilen en az uyartı şiddetine eşik şiddeti denir.
-Eşik şiddetinden daha düşük şiddetteki uyarılar nöronda impuls oluşturamaz.
-Eşik şiddetinin üstündeki uyartılar ise impulsun hızını ve etkisini değiştirmeyip bir veya daha fazla sayıda impuls oluşturur.
-Buna Ya hep ya hiç yasası denir.
-Dinlenme durumundaki sinir hücresinin iç kısmı negatif (-), dış kısmı ise pozitif (+) elektrikle yüklüdür.Buna kutuplaşma (polarizasyon) denir.
-Nöron uyarılınca zarın iç kısmı pozitif (+), dış kısmı negatif (-) elektrikle yüklenir.Buna depolarizasyon denir.
-Kutuplaşma bozulduktan sonra nöron dinlenme haline geri döner.Buna da repolarizasyon denir.
-İmpulsun neden olduğu kimyasal değişiklikler şunlardır;
- Glikoz ve oksijen tüketimi hızlanır.
- ATP harcanır.
- Karbondioksit açığa çıkar.
- Sıcaklık artışı olur.
-Sinir telinde impulsun sayısını arttıran faktörler;
uyartının şiddeti, uyartının frekansı ve uyartının süresidir.
-Sinir telinde impulsun hızını arttıran faktörler; ısı, sinir aksonlarının miyelinli veya miyelinsiz oluşu ve aksonların çapıdır.
İMPULSLARIN SİNAPLARDAN GEÇİŞİ:
-Bir nöronun dentriti ile aksonunun birleştiği yere sinaps denir.
-İmpulslar sinapsta saçici direnç ile karşılaşırlar.Bu durum impulsun sadece ilgili yere gitmesini sağlar.
-Uyartının kimyasal taşınışı, elektriksel taşınmaya göre çok yavaştır.
F)Ä°nsanda Sinir Sistemi:
1-Merkezi Sinir Sistemi:
a)Beyin:
-Dıştan içe doğru;
-Sert Zar:
-Kafatası kemiğine yapışık, kalın dayanıklı zardı.
-Beyni, kafatasına bağlar, beyni dıştan gelen darbelere karşı korur.
-Örümceksi Zar:
-Sert zarın altındadır.
-İnce bağ dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar.
-Ä°nce Zar:
-Bu zarda bulunan kan damarları beynin beslenmesi ve solunumu gibi olaylarda görevlidir.
-İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin omurilik sıvısı bulunur. Görevleri;
- Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden korur.
- Kan ve sinir hücreleri arasında madde alış-verişini sağlar.
- Merkezi sinir sisteminde iyon değişiminin dengede kalmasına yardım eder.
ÖN BEYİN:
-Bir kesit alınırsa, dış kısmında boz madde, iç kısmında ise ak madde bulunur.
-Boz madde kabuk (korteks)’i oluşturur.
-Uç Beyin;
-Derin bir orta yarıkla beyin yarım kürelerine ayrılmıştır.
-Bunlar iki köprü ile birbirine bağlıdır.Üsttekine nasırlı cisim, alttakine beyin üçgeni denir.
-Yarımküreleri enine ayıran yarığa da rolando yarığı denir.
-Beyin duyu, hareket ve zeka olaylarını yönetir.
-Ara Beyin;
-Talamus;
-Koku hariç bütün duyuların toplanma ve dağılma merkezidir.
-Duyular burada sınıflandırıldıktan sonra beyin kabuğuna iletilir.
-Hipotalamus;
-İç organ ve dokuların otomatik kontrol merkezidir.
-Hipofizin çalışmasını kontrol eder.
-Vücut ısısı, uyku, korku, iştah, heyecan, su dengesi kan basıncı, eşeysel yönelme ve olgunlaşma, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını denetler.
ORTA BEYÄ°N:
-Görme ve işitme sinir merkezlerini taşır.
-Kas tonusu ve vücut duruşunu düzenleyen merkezleri taşır.
ARKA BEYÄ°N:
-Beyincik;
-Beyincik yarımküreleri varol köprüsüyle (Pons) birbirine bağlanır.
-Dış kısmında boz, iç kısmında ak madde bulunur.
Ak madde boz madde içinde dallanmalar yaparak hayat ağacı adını alır.
-Kas hareketleri arasındaki uyumu (kas tonusu) ve dengeyi sağlar.
-Omurilik Soğanı;
-Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz maddeden oluşur.
-Solunum, sindirim, dolaşım, salgılama gibi yaşamsal olayların merkezidir.
-Soluma, hapşırma, öksürme, çiğneme, yutma, kusma, kalp atışı, tükrük salgılama, kan damarlarının büzülüp genişlemesi, karaciğerde şeker ayarlanması refleksleri buradan yönletilir.
-Beyinden gelen sinirler omurilik soğanından çapraz yaparak geçerler.
-Bu kısma hayat düğümü denir. Hayat düğümünün zedelenmesi ölüme neden olur.
b)Omurilik:
-Dış tarafı ak madde, iç tarafı boz maddeden oluşur.
-Ak maddenin üstünde üç katlı zar vardır.Omurilik kanalı ve zarların arasında beyin omurilik sıvısı bulunur.
-Omuriliğin öne bakan uçlarına ön (ventral)boynuz,
arkaya bakan uçlarına (dorsal) boynuz adı verilir.Arka boynuzlar duyu sinirleriyle, ön boynuzlar motor sinirleriyle bağlantılıdır.Omurilikti
duyu ve motor sinirlerini birleştiren ara nöronlar vardır.
-Duyu impulslarının çoğu beyne ulaşmadan önce çapraz yapar.
-Vücuttan beyne gele, beyinden kaslara gönderilen impulsları iletir.
-Alışkanlık hareketlerini denetler. Beyinde öğrenildikten sonra alışkanlık haline gelir ve omuriliğe aktarılır.
-Refleks merkezi olarak çalışır.
-Belirli bir uyarana karşı gösterilen otomatik tepkiye refleks denir.
1.Kalıtsal (şartsız) refleksler:
-Doğuştan gelen reflekslerdir.örn:göz kırpma hareketi.
2.Koşullu (şartlı) refleksler:
-Öğrenme sonucu oluşan reflekslerdir.
-Dans etme, örgü örme…..
-Öğrenme oluncaya kadar beyin tarafından kontrol edilir.Daha sonra kontrol omuriliğe geçer.
2-Çevresel Sinir Sistemi:
-Çevresel sinir sistemi, sinir hücreleri, sinir lifleri ve gangliyonlardan oluşmuştur.
-En önemli sinir parasempatik sistemdeki vagüs siniridir.
-Vagüs iç organların çalışmasını kontrol eder ve düzenler.Otonom çalışır.
-İnsanda en büyük omurilik sinir çifti bacaklara giden siyatik sinirlerdir.
a)Somatik Sinir Sistemi:
-İsteğimizle çalışan organları idare eder.
-Motor ve duyu nöronları içerir.
b)Otonom Sinir Sistemi:
-İsteğimiz dışında çalışan organları idare eder.
-Omurilik, omurilik soğanı, hipotalamustaki merkezlerce kontrol edilir.
-Sempatik ve parasempatik olarak ikiye ayrılır.
-Her iç organa bir sempatik, bir parasempatik bağlanır.
-Sempatik sinirler kalp atışını,sindirim kaslarının çalışmasını hızlandırır, parasempatik yavaşlatır.
Sinir Sistemi Nedir
